De Leen- en Tolkamer

Naast het laatst beschreven huis in de richting der Clarastraat stond de kapel en daar weder naast, in dezelfde richting het kloosterke der Zwartzusters of Schwarz Swesteren Nazareth, waartoe gezegde kapel behoorde. Dit kloosterke met kapel

De kapel van het kloosterke der Zwarte Zusters, die langs den bij de beschrijving van het huis der Beneficianten vermelden gang stond, alzoo ten Noord-Westen daarvan, was in 1732 op de volgende wijze voor de Leen- en Tolkamer ingericht geworden: het voorste gedeelte der kapel, dat aan de straatzijde zich bevond, was gemaakt tot eene spreekkamer en tevens tot wachtkamer der partijen, welke voor de Leen- en Tolkamer te verschijnen hadden; het middelste gedeelte der kapel was ingericht tot eene kamer voor de kamerbewaarders van de Leen- en Tolkamer en het achterste gedeelte uitsluitend tot hare vergaderzaal bestemd; die zaal was daartoe sierlijk met hout beschoten en in die betimmering waren gemaakt zeven kasten,

Wanneer de Leen- en Tolkamer werd ingesteld, is niet meer na te gaan; zij bestond reeds in 1446 blijkens de pootkaart, die in dat jaar aan Oirschot werd verleend. Zij was samengesteld uit den Raad en Rentmeester-generaal der Domeinen in het Kwartier van den Bosch, als voorzitter, uit drie gewone leenmannen als leden en drie buitengewone leenmannen als plaatsvervangende leden; aan haar was toegevoegd een griffier, die in het laatst van het bestaan van dit College nog een substituut bij kreeg; verder waren daaraan verbonden twee kamerbewaarders, die tevens dienst deden als deurwaarders der Domeinen; een gezworen landmeter en een waterschatter, alsmede nog zes procureurs.

De werkzaamheden der Leen- en Tolkamer 4), bestonden, voor wat betreft den Raad en Rentmeester-generaal der Domeinen afzonderlijk in het houden van toezicht op en het beheeren van 's lands domeinen in de stad en Meierij van den Bosch, zooals de cijnsen, novale tienden, jachtrechten, landtol enz., en het schouwen van wegen en rivieren; en voor wat aangaat de Leen- en Tolkamer in haar geheel, in de eerste plaats in het spreken van recht over alle geschillen, die uit 's Lands Domeinen voortsproten; verder in het berechten der jachtovertredingen, ten ware de eigenaars van heerlijkheden bevoegd waren binnen haar gebied eene laatbank of jachtgerecht voor de berechting van die overtredingen te hebben; voorts werden ten overstaan van de Leen- en Tolkamer door de Gemachtigden van den Raad van State verpacht de novale tienden, de houtschatten en den Landtol; wijders had zij de controle over alle rekeningen van de besturen der meeste dorpen en plaatsen in de Meierij van den Bosch, welke rekeningen door die besturen en de

Het wapen der Leen- en Tolkamer bestond volgens van Heurn Beschrijving uit zeven gouden pijlen met een strik aaneengebonden op een veld van keel, bevindende zich in het midden der pijlen een surtout, waarin is een klimmende gouden leeuw met tong en nagels van keel op een veld van sabel en dat gedekt is met de hertogmuts.

Omstreeks het jaar 1795 hield de Leen -en Tolkamer op te bestaan en den 8 Augustus 1797 werd daarom de kapel, waarin zij gevestigd was geweest, door mr. Hendrik Bernard Martini, ontvanger-generaal en rentmeester der Domeinen van Bataafsch Brabant, verkocht aan Jan Willem Hannes, heer van Empel en Meerwijk, woonachtig te den Bosch; zij werd toen aldus omschreven: eene huysinge, geapproprieert tot het houden der vergaderingen der geweesen Leen- en Tolkamer, staande op den Papenhulst, gequoteert 260, voorsien van een voorkamer, binnenkamertje, en schone agterkamer, waarvan de muur en en solders cierlijk beschooten en de laatsten met verscheide zeer ruyme kasten voorsien zijn; voorts groote zolder etc, met eenen grooten tuin daaragter, hebbende eenen vryen uytgang agter de Ruiterstallen, en zijnde van alle zijden, behalve aan de straatzijde, omgeven door de erven van Jacob Kien. J.W. Hannes voornoemd verkocht reeds den 16 April 1799 het gebouw en den tuin der voormalige Leen- en Tolkamer aan Hartog Simon, koopman te den Bosch, die daarvan den 25e daaraanvolgende een stuk grond, gelegen achter den tuin der voormalige Leen- en Tolkamer tusschen het erf van Jacob Kien en mr. Hugo Bowier, advocaat te den Bosch, aan dezen laatste en het overige den 8e Mei van laatstgezegd jaar aan voornoemden Jacob Kien verkocht; de weduwe en beide kin-

Het kloosterke zelf werd van Johan am Ende geërfd door diens kinderen, geboren uit zijn huwelijk met Martha Krull, zijnde: mr. Isaac am Ende, gedoopt 16 Sept. 1700, advocaat en commissaris van 's Lands zegel, alsmede schepen te den Bosch; Margaretha am Ende, de echtgenoote van Hermanus van Asch en Lucia am Ende; de beide aatstgenoemde erfgenamen verkochten respectievelijk 24 Februari 1723 (Reg. n°. 540 f. 373), en 19 Juni 1741 (Reg. n°. 560 f. 377 vso) aan haren broeder Isaac hare aandeelen in dit kloostergebouw, dat daarbij omschreven werd als zekere huysinge, hof en packhuys, van ouds genaamd het Swarte Susteren klooster, staande tusschen de kapel eenerzijds en het huis van mr. Alexander Bernard van Eybergen anderzijds, en zich achterwaarts uitstrekkende tot aan het erf van Paddenburgh c.s. Van mr. Isaac am Ende erfden dit gebouw zijne oomzeggers Peter Johan van As, gehuwd met Everharda Sophia Wunder en Martha Catharina van As, de echtgenoote van Alardus Bömer; zij verkochten het 15 Juli 1785 (Reg. n° 595 f. 308 vso), als wanneer het omschreven werd als: een huis, waarachter een groote tuin, uitkomende met eene deur over het achtererf van de Leen- en Tolkamer op het Begijnhof bij de stallen, aan meergenoemden Jacob Kien; diens weduwe Elisabeth Hester van Adrichem en zijne beide kinderen verkochten het 23 October 1822 ook aan meer-

Ter plaatse waar de gebouwen en erven, hier voren sub i en j omschreven, eens stonden, alsmede op het erf van het huis, dat daarop volgde, bevindt zich thans de onderwijsinrichting van het Huis van Liefde: In omnibus charitas.